قبل از معرفی ماستودون این ویدئو درباره شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز را ببینید و بعد ادامه مطلب را بخوانید:
شبکه اجتماعی متمرکز چیست؟
شبکه‌های اجتماعی معروفی که تا به امروز در آن‌ها عضو بوده‌اید همگی متمرکزاند. فیسبوک، اینستاگرام، توییتر، آپارات، یوتوب و … . به این معنی که این شرکت ها یک سرور واحد دارند و تمام اطلاعات آن‌جا جمع می‌شود. برای مثال:
سرور اینستاگرام می‌شود Instagram.com
سرور توییتر می‌شود Twitter.com
چرا نباید از شبکه‌های اجتماعی متمرکز استفاده کنیم؟
صاحبان شبکه‌های اجتماعی متمرکز روی داده‌های ما کنترل کامل دارند.هر اطلاعاتی که در این شبکه‌ها آپلود می‌شود این غول‌ها را بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌کند. به یاد داشته باشید هیچ ناهاری مجانی نیست. یا شما بابت نگهداری اطلاعات و داده‌تان مبلغی پرداخت می‌کنید یا از سرویسی مجانی استفاده می‌کنید و با اطلاعات خود هزینه سرویس را پرداخت می‌کنید.
با استفاده از این سرویس‌ها داده های کاربر به فروش نمی‌رود بلکه خود کاربر به فروش گذاشته می‌شود. در این راستا مهمترین کاری که می‌توان انجام داد گوگل‌زدایی یا به طور کامل انحصارزدایی است. اگر راجع به گوگل‌زدایی و جاسوسی شرکت های بزرگ نمی‌دانید این مطلب را بخوایند. ممکن است بگویید پرایوسی مهم نیست. من اطلاعات خاصی ندارم. رایگان استفاده می‌کنم، آن شرکت بزرگ هم از این اطلاعات استفاده کند. اگر هنوز اهمیت پرایوسی را نمی‌دانید این مطلب را بخوانید.
در این شبکه‌ها هر فعالیتی آنالیز می‌شود. از صفحه‌ها و کاربرهایی که دنبال می‌کنید تا چیزهایی که لایک می‌کنید یا نمی‌کنید. نسبت به یک تبلیغ خاص چه واکنشی نشان می‌دهید. سپس آن‌ها تصمیم می‌گیرند که شما چه مطالبی را ببینید و چه مطالبی را نبینید. دنیای شما را می‌سازند و روزبه‌روز این جهان کوچکتر و محدودتر می‌شود.
شبکه اجتماعی غیر متمرکز یا توزیع شده چیست؟
من کاربر جیمیل هستم و دوستم از سرویس یاهو استفاده می‌کند. ما هنوز می‌توانیم به یکدیگر ایمیل بزنیم. از جیمیل به یاهو و از یاهو به جیمیل. به عبارتی نیاز نیست هر دو کاربر جیمیل یا یک سرویس خاص باشیم تا با هم در ارتباط باشیم زیرا سرورهای ایمیل به یک زبان صحبت می‌کنند و همگی یک پروتکل استاندارد برای برقراری ارتباط دارند.
توی شبکه اجتماعی غیرمتمرکز اطلاعات یک جا جمع نمی‌شود. چون به جای یک سرور هزاران سرور وجود دارد و این سرورها به زبان خودشان با همدیگر در ارتباطند. به هر سرور اصلاحا «نمونه» می‌گویند. هر نمونه هدف و قوانین خاص خودش را دارد. که شما بر حسب علاقه و هدفتان در یک نمونه حساب کاربری ایجاد می‌کنید با دیگر کاربران ارتباط برقرار می‌کنید. ویژگی بارز این شبکه‌ها عدم مالکیت یک شرکت خاص یا دولت خاص بر داده‌های کاربران است.
از شبکه‌های غیرمتمرکز می‌توان به ماستودون (به جای توییتر)، پیکسل‌فد (به جای اینستاگرام)، پیرتوب (به جای یوتوب)، ماتریکس و xmpp (به جای واتساپ و تلگرام)، لمی (به جای ردیت)، پلوم (به جای ویرگول و مدیوم)، جیتسی (به جای زوم و اسکایپ) و فانکوال (به جای soundcloud) اشاره کرد.
ماستودون چیست؟
همان طور که اشاره شد ماستودون یک شبکه اجتماعی غیرمتمرکز است که مانند توییتر می‌توانید نوشته، عکس و ویدئو به اشتراک گذارید. محیط ماستودون برای نوشته‌های کوتاه (میکروبلاگینگ) بهینه شده است و سقف پیش‌فرض نوشته‌ها در آن ۵۰۰ حرف است. بر خلاف توییتر که یک سرور دارد، ماستودون صدها سرور دارد. به هر سرور اصطلاحا «نمونه» می‌گویند. معروف‌ترین نمونه mastodon.social است. عکس بالا نمایی از محیط ماستودون است. اینجا به برخی از نمونه‌های معروف اشاره می‌کنم:
- mastodon.social فیلتر است
- mstdn.social
- mastodon.cloud
- mas.to
روی عکس زیر کلیک کنید تا همه نمونه‌های ماستودون را ببینید و بررسی کنید:
مقایسه ساخت اکانت در شبکه‌های اجتماعی متمرکز و غیرمتمرکز
تصور کنید می‌خواهم یک حساب کاربری در اینستاگرام به نام gmafia بسازم. اگر کسی قبلا این اکانت را نگرفته باشد، آدرس صفحه یا پیچ من می‌شود:
instagram.com/gmafia
یا با همین نام در توییتر:
Twitter.com/gmafia
حال اگر کسی از من سوال بپرسد نشانی تو در اینستاگرام و توییتر چیست به راحتی می‌گویم gmafia. اما در شبکه غیرمتمرکز کمی داستان متفاوت است. تصور کنید فردی به نام Ali که در جمهوری چک زندگی می‌کند در mastodon.social یک حساب کاربری می‌سازد. آدرس ماستودون علی می‌شود:
Ali@mastodon.social
یک Ali دیگر که در جمهوری دومینیکن زندگی می‌کند در نمونه mas.to یک حساب کاربری ایجاد می‌کند. آدرس ماستودون علی می‌شود:
Ali@mas.to
الان دو فرد متفاوت داریم که اسم هر دو Ali هست. در دو کشور متفاوت زندگی می‌کنند. هر دو در شبکه‌ی اجتماعی غیرمتمرکز ماستودون عضو هستند. یوزنیم علی اول ali@mastodon.social و یوزنیم علی دوم ali.mas.to است. هر دو ali با هم دوست هستند و در شبکه یکدیگر را دنبال می‌کنند.
به زبان ساده تر اگر از Ali که در جمهوری چک زندگی می‌کند بپرسند یوزنیمت در ماستودون چیست نباید بگوید @ali، بلکه باید به طور کامل نام کاربری خود را بگوید : ali@mastodon.social
مقایسه دانلود application(کاره)های شبکه‌اجتماعی متمرکز و غیرمتمرکز
در شبکه متمرکز بسیار ساده است. به اپ‌استور یا گوگل‌پلی مراجعه می‌کنید و عبارت Instagram یا Twitter را جستوجو می‌کنید. نسخه رسمی برنامه نمایش داده می‌شود و آن را دانلود می‌کنید. اما در شبکه‌های اجتماعی غیرمتمرکز به این راحتی‌ها نیست. اگر در اپ‌استور یا گوگل‌پلی mastodon را جستوجو کنید متوجه می‌شوید کاره‌ای به این اسم وجود ندارد.
توی دنیای غیرمتمرکز به همان اندازه که می‌تواند سرور یا نمونه وجود داشته باشد به همان اندازه می‌تواند کاره یا application وجود داشته باشد و بر حسب سلیقه‌تان می‌توانید انتخاب کنید که از کدامیک استفاده کنید. معمولا در وبسایت رسمی شبکه‌های اجتماعی لیستی از بهترین اپلیکیشن‌های موجود گذاشته شده است. مثلا وبسایت ماستودون لیستی از برنامه‌ها را اینجا گذاشته است. بهترین کاره اندرویدی Tusky است که می توانید از اف-دروید دانلود کنید. برای کاربران اپل نیز فعلن بهترین گزینه استفاده از وب اپ است.
خلاصه کلام
حساب کاربری خود در سایت‌های متمرکز را غیرفعال کنید و به دنیای غیرمتمرکزها بیاید. اینجا توسط مردم برای مردم ساخته شده است. وقتی از دنیای آزاد استفاده کنیم، دیگر نیاز نیست هر روز چرخ اختراع شود. داده‌ها یک جا جمع نمی‌شود و یک شرکت خاص مانند توییتر نمی‌تواند از اطلاعات کاربران کسب درآمد کند. پرایوسی خود را جدی بگیرید و هر چه سریع تر از توییتر به ماستودون بیایید.
از خوبی‌های عدم تمرکز، دور زدن فیلترینگ و سانسور است. مثلا اگر دولت instagram.com را فیلتر کند، شما مجبوری با فیلترشکن وارد این وبگاه شوید. ولی توی دنیای غیرمتمرکز باید هزارن سرور فیلتر بشود. مثلا اگر روی نمونه mastodon.social ثبت نام کرده اید و فیلتر شده، می توانید حساب کاربری خود را به راحتی به mas.to منتقل کنید و از فیلتر نبودن این نمونه لذت ببرید. پرایوسی خود را جدی بگیرید. نگذارید برایتان انتخاب کنند. شما حق انتخاب دارید.
